İnternet nasıl çalışır ve nasıl sansürlenir

Güncellendi20 August 2024

İçindekiler

...İçindekiler Yükleniyor...

    İnternetin nasıl çalıştığını ve bazı ülkelerin veya kuruluşların web sitelerini ve çevrimiçi hizmetleri nasıl engellediğini veya sansürlediğini öğrenin

    İnternet, bilgisayar, telefon, sunucu, yönlendirici ve diğer cihazların birbirine bağlı olduğu ve herkesin erişimine açık uluslararası bir kaynaktır. Sistem, ağın bir kısmı zarar görse bile hizmet vermeye devam edecek şekilde tasarlanmıştır.

    İnternet tek bir kişi, şirket, kuruluş ya da hükümet tarafından yönetilmez.

    İnternet yönetişimi hakkında Wikipedia sayfası

    Bununla birlikte, ulusal ve uluslararası kuruluşlar, kendi yetki alanları kapsamında internet_altyapısı_üzerinde kısmen kontrole sahiptir. Birçok ülke, sınırları dahilinde internet kullanıcılarının belirli web sitelerine veya bazı çevrimiçi hizmetlere erişimini engelleyebilmektedir. Şirketler, okullar, kütüphaneler ve diğer bazı kurumlar zararlı veya dikkat dağıtıcı olduğunu düşündükleri içeriklere karşı çalışanlarını, öğrencilerini ve müşterilerini "korumak" için benzer filtreler uygulayabilir.

    İnternet filtreleme, farklı teknolojilerle yapılabilir. Bazı filtreler, siteleri IP adreslerine göre engeller. IP adresleri, 172.105.249.143 veya 2a01:7e01::f03c:92ff:fecd:7e45 gibi benzersiz numaralardır ve her telefon, bilgisayar, yönlendirici ve web sitesine, internet içeriğini doğru bir şekilde ulaştırmak için atanır. Diğer filtreler, google.com veya bu site gibi daha aşina olduğunuz web adresleri olan belirli alan adlarını engeller (securityinabox.org). Bazı daha gelişmiş filtreler, şifrelenmemiş internet trafiğini tarar ve belirli anahtar kelimeleri içeren talepleri bloke eder. Örneğin, "insan hakları ihlalleri" veya muhalefet liderlerinin isimleri gibi belirli anahtar kelimeleri içeren talepleri görmezden gelmesi için internet altyapısına müdahale eder.

    Bu tür internet filtrelerini ara sunucular kullanan yazılımlar yükleyerek aşabilirsiniz. Bu sunucular, başka ülkelerde bulunur ve engellenen içerik veya hizmetle cihazınız arasında bir köprü görevi görerek veri aktarır. Bu araçlar hakkında daha fazla bilgi edinmek için internet engelleri ve izlemeyi aşma kılavuzuna göz atabilirsiniz.

    Web sitelerinin ve çevrimiçi hizmetlerin nasıl engellenebileceğini anlamak

    Open Observatory of Network Interference (OONI) ve Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) gibi kuruluşlar tarafından yapılan araştırmalar, birçok ülkenin sosyal, politik ve "milli güvenlik" ile alakalı çok çeşitli içeriklere filtre uyguladığını, ancak hangi siteleri erişime engellediklerini nadiren yayınladıklarını göstermektedir. Vatandaşlarının internet erişimini kontrol etmek isteyen hükümetler, farkında oldukları VPN ve proxy’leri ve filtreleri aşmaya yardımcı olacak araç ve talimat sunan web sitelerini de engeller.

    İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 19'uncu maddesi bilgiye serbest erişimi garanti altına almasına rağmen, interneti sansürleyen ülkelerin sayısı giderek artmaktadır. Ancak yaygınlaşan bu uygulamaya karşı Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Avrupa Birliği, STK'lar ve ifade özgürlüğü ile ilgilenen diğer kurumların desteğiyle aktivistler, yazılımcılar ve gönüllülerin engellemelere karşı geliştirdiği, devreye soktuğu ve yaydığı araçlar da yaygınlaşıyor.

    İnternet bağlantınız

    Bir web sitesine erişmek istediğinizde veya telefonunuzdan bir uygulama kullanmak istediğinizde, yaptığınız istek ve aldığınız içerik, bir dizi ağ cihazından geçer. Telefonunuz ya da bilgisayarınız internet servis sağlayıcısına (İSS) ulaşmak için kablolu, kablosuz veya mobil veri bağlantısını kullanır. Evde kendi WiFi hattınızı kullanıyorsanız, internet servis sağlayıcınız internet hizmeti için ödeme yaptığınız şirket olabilir. Eğer mobil veri kullanıyorsanız, bağlandığınız internet servis sağlayıcı muhtemelen telefon operatörünüzdür. Eğer işyerinden, okuldan, internet kafe veya diğer kamusal alanlardan bağlanmanız durumunda ise kimin internet servis sağlayıcı olduğunu belirlemek zor olabilir.

    İnternet servis sağlayıcılar kullanıcılarını dünyanın geri kalanına bağlamak için ülkenizdeki ağ altyapısını kullanır. İSS cep telefonu veya WiFi ağı, internet kafenin veya okulun ağı yahut kullandığınız hotspot ağı fark etmeksizin bağlanmak için kullandığınız cihaz ya da yerel ağa bir IP adresi atar. ISS’niz, bu IP adresini kullanarak içeriği cihazınıza iletir. Bağlantınızın diğer ucunda, eriştiğiniz web sitesi veya internet hizmeti, kendi ülkesindeki bir ISS’den kendi IP adresini alır.

    Çevrimiçi servisler görüntülemeye çalıştığınız web sayfalarını görüntülemek ve talep ettiğiniz diğer veri trafiği için bu adresi kullanır. (Cihazların kendi IP adresi vardır, bu şekilde yönlendirici/modem herkese verilerin dorğu bir şekilde yönlendirilmesini sağlar. Bu sadece yerel ağınızda kullanılır.)

    IP adresinizi bilen herkes hangi şehirde ya da hangi bölgede yaşadığınızı çözebilir. Dahası bulunduğunuz konumu daha net olarak belirleyebilecek belli kurumlar vardır:

    • Mobil sağlayıcınız, cihazınız açıkken baz istasyonları arasında konumunuzu üçgenleyerek telefonunuzun tam fiziksel konumunu bilir.
    • Kullandığınız İSS büyük ihtimalle hangi binada olduğunuzu bilir.
    • Bir internet kafe, kütüphane veya işletme üzerinden internete bağlanıyorsanız, hangi bilgisayarı kullandığınızı kolayca tespit edilebilir. Kendi cihazınızı kullanıyorsanız, cihazınıza atanan yerel IP adresi bulunabilir. Bu da internette yaptığınız tüm işlemlerin cihazınızla ilişkilendirilmesini sağlar.
    • Yukarıda belirtilen hususların hepsi devlet kurumları tarafından da biliniyor olabilir. Bu bilgilere sahip olmasalar bile, nüfuzlarını kullanarak erişmeleri mümkündür.

    İnternet iletişimi aslında burada anlatılandan daha karmaşıktır, ancak bu basit model bile internete bağlanırken hangi risklerle karşı karşıya olduğunuzu ve hangi kurum veya kuruluşun bağlanmaya çalıştığınız bir web sitesini engellediğini anlamanıza yardımcı olur.

    Web siteleri nasıl engellenir

    Bir web sayfasını görüntülemek istediğinizde, cihazınız önce bir alan adı hizmetine (DNS) bağlanır. DNS, web sitesinin alan adına karşılık gelen IP adresini bulur. Örneğin, cihazınız "securityinabox.org" için IP adresini sorar ve "172.105.249.143" yanıtını alır. Bu bilgiyi aldıktan sonra, cihazınız internet servis sağlayıcınıza (İSS) bir istek gönderir. İSS, 172.105.249.143 adresinden sorumlu olan diğer İSS’ye ulaşarak, o adresteki web sunucusundan "securityinabox.org"un içeriğini talep eder.

    Eğer bulunduğunuz ülke securityinabox.org'u sansürlüyorsa, bağlantı kurma sürecinizin bir noktasında engelleme ile karşılaşırsınız. Bu engelleme, cihazınızın IP adresini aradığı anda, site içeriğini talep ettiğinde ya da içerik cihazınıza gönderilirken gerçekleşebilir. Bazı ülkelerde, internet servis sağlayıcıları (ISS) ulusal bir kara listeyi kontrol etmek zorundadır. Bu listede engellenmesi gereken alan adları, IP adresleri veya belirli anahtar kelimeler bulunabilir veya bunların bir kombinasyonu yer alabilir. Anahtar kelime filtreleri, hem şifrelenmemiş istekleri hem de bir web sitesi veya hizmetin size gönderdiği sonuçları tarar ve engelleyebilir.

    Engellenmiş bir web sayfası, içerik veya hizmete erişmeye çalıştığınızı her zaman fark etmeyebilirsiniz. Bazı durumlarda, sansürün nedenine ilişkin bir mesaj alabilirsiniz. Ancak çoğu zaman yanıltıcı bir hata mesajıyla karşılaşırsınız. Örneğin, size sayfanın veya hizmetin bulunamadığını ya da adresin yanlış yazılmış olabileceğini söyleyen bir mesaj görünebilir.

    Tüm engelleme tekniklerinin güçlü ve zayıf yönleri vardır. İnternet engellerini aşmaya çalışırken, hangi yöntemin kullanıldığını anlamak en zor yöntemin kullanıldığını varsaymaktan zordur. Ayrıca:

    • engellemenin ulusal olarak, ISS düzeyinde ve kullandığınız yerel bağlantıda uygulandığını,
    • DNS'in veri elde etme girişimi ve içerik isteklerinin engellendiğini,
    • kara listenin hem alan adları hem de IP adresleri için tutulduğunu,
    • şifrelenmemiş internet gezintinizde anahtar kelimelerin tarandığını ve
    • engellenmiş bir site yüklenemediğinde, size yanıltıcı bir gerekçe sunulduğunu göz önünde bulundurun.

    Engellemeye karşı en etkin ve en güvenli araçlar engellemenin türünden bağımsız olarak çalışır.

    Araçlar engellemeyi nasıl aşar

    Engel aşma araçları, örneğin Tor ve VPN'ler, trafiğinizi şifreleyerek talep edilen verilerin, özellikle de talep ettiğiniz hizmetin IP adresinin gizliliğini korur. Bu araçlar, talebinizi başka bir ülkedeki bir proxy sunucusuna ulaşana kadar gizler. Proxy sunucusu, şifrelenmiş adresi çözer, içeriğe erişmek için talebi gönderir, sayfa ya da hizmetten gelen yanıtı alır, yeniden şifreler ve cihazınıza geri gönderir. Bu süreci açıklamak için bazen "tünel" metaforu kullanılır. Trafiğiniz hâlâ ISS, hükümet veya erişiminizi engellemek isteyen diğer kurumların kontrol ettiği altyapıdan geçer. Ancak, bu filtreler talebinizin içeriğini okuyamaz veya tünelden çıktığınızda tam olarak nereye gitmek istediğinizi belirleyemez. Tek bildikleri, bir proxy ile etkileşimde bulunduğunuz ve trafiğinizin şifrelenerek bilgilerinizin gizlendiğidir.

    Sansür direnci

    Elbette, internet filtrelerinden sorumlu devlet kurumu veya hükümete engelleme yazılımı sağlayan şirket, zamanla bilinmeyen o bilgisayarı bir proxy olarak tanımlayıp kendi kara listesine ekleyebilir. Bu nedenle, VPN’ler ve diğer engel aşma araçları da bazen çalışmaz.

    Ancak sansürü uygulayanların bu Proxy'leri keşfetmesi genellikle zaman alır. Engellenen web sitelerini ziyaret etmeyi sağlayan araçlar, şu mekanizmalardan bir ya da birkaçını kullanır:

    • Sansür uygulayanların hepsini birden bulmasını engellemek için kullanıcılara gizli proxyler dağıtılabilir.
    • Özel proxy’ler, bunları bilen ve bunlara erişebilen kişi sayısını sınırlayarak yetkililerin bu proxy’leri bulmasını ve engellemesini zorlaştırır. Outline veya Algo gibi araçları kullanarak özel bir proxy oluşturabilirsiniz..
    • Tek kullanımlık proxyler engellenebileceklerin daha hızlı değiştirilebilir.
    • Gizleme, proxy trafiğini normal internet trafiği gibi gösterir. Bu sayede, sansür uygulayanların proxy’leri fark etmesini ve engellemesini zorlaştırır.
    • Alan adı gizleme, bir web adresinin engellenmesini zorlaştırır. Çünkü böyle bir engelleme, aynı zamanda Google gibi diğer popüler ve önemli hizmetlere de erişimi engelleyebilir.

    Daha Fazla Bilgi İçin