خپلې برېښنالیکي اړیکې خوندي کړئ

Updated10 October 2024

برېښنالیک یو لیکلی پیغام دی چې هغه فایلونه هم ورسره ضمیمه (مل) کېدای شي، چې د براوزر یا د وسیلې پر مېل کلاینټ اپلیکیشن (Thunderbird یا K-9 Mail) په مرسته یې استوئ. کله چې د "استولو" تڼۍ کېکاږئ، پیغام مو د برېښنالیک چمتو کوونکي (پرووایډر) سرورونو ته رسېږي، چیرته چې یاد پیغام زېرمه کېږي (عموماً ستاسې د "لیږل شویو پیغامونو" فولډر کې زېرمه کېږي) او بیا شاتړ یا بیک اپ هم ورڅخه اخیستل کېدای شي. ستاسې د انترنېت چمتوکوونکي کمپنۍ (پرووایډر) دا پیغام/برېښنالیک د مخاطب (هغه کسانو چې تاسې ورته برېښنالیک استوئ) د انترنېټ پرووایډر سرور ته استوي، چیرته چې دا پیغام زېرمه کېږي (او بیا شاتړ کېدای شي). په پای کې، برېښنالیک ستاسې مخاطب ته رسیږي، چې دوی یې د خپلو براوزرونو یا د خوښې مېل کلاینټونو له لارې لولي. په دې وخت کې، د پیغام/برېښنالیک مخاطب پرېکړه کوي چې برېښنالیک په انلاین ډول زېرمه کړي یا یې خپلو وسیلو ته ډاونلوډ کړي او له سرورونو یې حذف کړي.

اوسمهال ډېری خلک برېښنالیک په ندرت سره کاروي او د ورځینو اړیکو لپاره د انکرېپټ شویو چټ اپلیکیشنونو یا ویډیو زنګونو-وېډیوکال کارولو ته ترجیح ورکوي. سره له دې، موږ لا هم برېښنالیک د ډېرو مختلفو دلایلو لپاره کاروو، لکه د انلاین اکاونټونو جوړولو، د کار تنظیم، او د بېلابېلو پارامترونو پراساس د خبرو اترو ترتیبولو لپاره.

په ډیفالټ توګه، برېښنالیک د انلاین اړیکو لپاره تر ټولو خوندي میتود نه دی، ځکه چې برېښنالیک انکرېپټ نه وي، ځان سره ډېره مېټا ډېټا لېږدوي، د انترنېټ چمتوکوونکي لوري په سرورونو کې پاتي کیږي، او تاسو له فیشینګ، مالویر انفېکشن او نورو بریدونو سره مخ کوي. په دې سره، برېښنالیک لا هم یوه باوري ټکنالوژي ده چې حتی که سرورونه موقتاً کار پرېږدي، بیا هم اړیکې دوامداره ساتي. لکه څنګه چې په دې لارښود کې تشریح شوي، داسې لارې چارې شته چې پر مټ یې برېښنالیکونه لازیات خوندي او باوري کولی شو.

د برېښنالیک پرووایډر (چمتو کوونکی) وټاکئ

د برېښنالیک چمتو کوونکي د ټاکلو لپاره له ځانه لاندې پوښتنې وکړئ:

• ایا دا یو باوري او ډاډمن پلټفارم دی؟ ایا په فعاله توګه څارل کیږي او پراختیا ورکول کېږي؟ ایا ډېر کاروونکي لري؟
• د پرېښنالیک پرووایډر (چمتو کوونکی) چېرته مېشت دی؟ او سرورونه یې چیرې دي؟ آیا دا په داسې هېواد کې دي چې ستاسې د هېواد د چارواکو غوښتنې ته غاړه ایښودلای شي؟ او آیا دا هېواد د بشري حقونو او د د برېښنالیک کاروونکو خوندیتوب ته ژمن دی؟ آیا د برېښنالیک چمتو کوونکی ستاسې د محرمیت او حقونو درناوی به وکړي او که نه؛ همدارنګه، څنګه پوهېدلی شئ چې په کومو شرایطو کې به ستاسې معلوماتو ته د لاسرسي له غوښتنې سره هوکړه وکړي.
• آیا تاسې له تخنیکي او اخلاقي لیدلوري، د سرورونو پر مالکانو باور لرئ؟ د دوی شالید او ماموریت څه دی؟ ایا دوی په منظمه توګه د روڼتیا راپورونه یا "کنري بیانونه" خپروي؟ ایا خپل خدمات یې په خپلواک ډول ارزولي دي؟ ایا د خپلو کاروونکو معلومات د اوږدې مودې لپاره زېرمه کوي؟ که له حکومتي چارواکو لخوا له دوی غوښتنې شوي وي، دوی به څه ډول غبرګون ورښودلی دی؟
• آیا دوی د خپل سرورونو لپاره وړیا او د پرانیستې سرچینې سافټویر کاروي؟ که موبایل اپلیکیشن وړاندې کوي، ایا دا هم وړیا او د پرانیستې سرچینې دی؟
• آیا دوی د ایمیل لیږد په وخت کې د TLS کوډ کولو څخه کار اخلي؟ که ځواب «هو» وي، تاسو کولای شئ چې د checktls.com آزمویلو له لارې د دوی ځواب وازمایئ.
• آیا په سرور کې دننه انفرادي میل بکسونه انکرېپټ شوي دي؟
• آیا دوی دوه-پړاویز تصدیق آپشن وړاندې کوي؟
• آیا دوی د خپلو کاروونکو ترمنځ د end-to-end encryption خدمت وړاندې کوي؟
• آیا دوی د عمومي ایمیلونو د انکرېپټولو لپاره ځانګړې وسیله وړاندې کوي؟ ایا دا ځانګړتیا د OpenPGP په څېر پر یوه پخه، وړیا او د پرانیستې سرچینې سافټویر ولاړه ده؟
• آیا دوی نور اضافي خدمات لکه تقویم، د فایل زېرمه کولو پلاتفورم یا VPN وړاندې کوي؟
• آیا دا یو تادیه شوی خدمت دی؟ که وړیا وي، د چمتو کوونکي سوداګریز ماډل څه دی؟

زمونږ د برېښنالیکونو برابروونکو لېست به تاسو سره مرسته وکړي چې د برېښنالیک غوره برابروونکی سره خپل برېښنالیک آدرس جوړ کړی.

په ځینو مواردو کې، تاسې ممکن د یوه مشهور سرور (لکه Gmail) اکاونټ فعال کړئ، د دې لپاره چې د داسې نادره ډومېن کارولو څخه ډډه وکړئ چې په زیاتره مواردو کې د فعالانو لخوا کارول کېږي. که داسې وي، د دې خطر په پام کې ونیسئ چې یو سوداګریز برېښنالیک چمتو کوونکی ممکن د پلټنې په صورت کې ستاسې معلومات چارواکو ته وړاندې کړي. د دې لپاره، د خپل برېښنالیک انکرېپټولو په اړه غور وکړئ.

• که غواړئ چې Gmail اکاونټ جوړ کړی نو د Gmail اکاونټ خوندي کارولو لپاره زمونږ لارښود ولولئ.

خپل برېښنالیک اکاونټ خوندي کړئ

کله چې نوی برېښنالیک اکاونټ جوړوئ، نو ژر تر ژره یې د قوي پاسورډاو که امکان یې وي، د دوه-پړاویز تصدیق په مرسته خوندي کړئ.

د نوی پاسورډ ټاکلو پر مهال، ښايي تاسې د برېښنالیک ریکوری لپاره یوه یا څو امنیتي پوښتنې هم تنظیم کړئ. په دې مواردو کې، تل دا غوره ده چې ناسم ځوابونه ورکړئ. په دې مواردو کې د خوندي ستراتیژیو په اړه زموږ د پاسورډونو په اړه لارښود کې نور معلومات ترلاسه کړئ.

د لنډمهاله برېښنالیک اکاونټ کارولو په اړه فکر وکړئ

• که یوازې غواړئ چې د لنډې مودې لپاره ایمیلونه ترلاسه کړئ، نو کولای شئ په Guerrilla Mail یا anonbox کې یو لنډمهاله میل باکس جوړ کړئ.

برېښنالیک لپاره د مستعارې پتې کارولو په اړه غور وکړئ

• له spam څخه د مخنیوي په موخه، د خپل میل باکس لپاره د برېښنالیک یوه بدیله پته جوړه کړئ.
  • د مستعار برېښنالیکونو جوړولو څرنګوالی له لاندې لارښودونو څخه زده کړئ: Proton Mail, Riseup, Autistici/Inventati, Disroot, Posteo and Mailfence.
  • له مستعارې پتې (مستعار برېښنالیک) څخه د پیغامونو استولو لپاره د Thunderbird او K-9 Mail ترتیب څرنګوالی زده کړئ.

[اختیاري] یو نامعلوم (ناڅرګند) برېښنالیک جوړ کړئ

که غواړئ یو داسې برېښنالیک حساب جوړ کړئ چې له ستاسې رسمي هویت سره تړاو ونه لري او تاسې ته یې لاسرسی ستونزمن وي، نو نامالوم برېښنالیک پتې جوړول او کارولو اړوند لارښود کې زمونږ لارښوونې ولولئ.

خپل میل باکس ته د لاسرسي څرنګوالی په اړه غور وکړئ

• که ستاسې ډیوایس اجازه ورکوي نو خپل کمپیوټر لپاره Thunderbird وکاروئ.
  • په Thunderbird کې د اکاونټ جوړولو طریقه دلته ولولئ.
• که برېښنایی خدمتونه مو د موبایل اپلیکیشن خدمتونه نه وړاندې کوي، نو په خپل موبایل کې K-9 Mail یا په اندروید کې Thunderbird وکاروئ.
  • په K-9 Mail کې د اکاونټ تنظیمولو څرنګوالی زده کړئ.
• که له یو څخه زیات برېښنالیک پتې لرئ نو په کمپیوټر کې د Thunderbird غوندې، او په انډرویډ کې د K-9 Mail غوندې mail client کې تنظیمول یې په نظر کې ولرئ.
  • څنګه په Thunderbird کې د global inbox به مرسته کولای شو څو برېښنایی پتې سره یوځای کړو .
  • په K-9 Mail کې دویمه برېښنایی پته اضافه کړئ.

په منظمه توګه له سرور څخه برېښنالیکونه مو حذف کړئ

که امکان یې وي، د POP3 په مرسته، یو خوندي ډیوایس ته د برېښنالیک د ډاونلوډولو یا له سرور څخه د حذفولو لپاره د Thunderbird په شان mail client وکاروئ. که غواړئ خپل برېښنالیک له بېلابېلو الکترونیکي وسیلې څخه ولوستلی شئ نو له سرور څخه د برېښنالیک ډیلیټولو پرځای د IMAP کارول په نظر کې ولرئ.

‫خپل میل باکس (mailbox) تنظیم کړئ

• خپل مېل-باکس په Thunderbird تنظیم کړئ:
  • ځان له Thunderbird interface سره آشنا کړئ؛ همدارنګه دا چې څنګه کولی شو چې د tags په مرسته خپل برېښنالیک تنظیم کړو او څنګه فولدرونه او tag دواړه څرګند کړو، اړوندې لارښوونې ولولئ.
  • په Thunderbird کې د ګړندي فلټر په مرسته ایمیلونه ولټوی.
  • د برېښنالیک تنظیم لپاره د یوازې ۴ فولډرونو کارول په نظر کې ونیسئ..
  • په Thunderbird کې د فلټر کارول زده کړئ.
  • د Thunderbird's spam filter روزلو طریقه زده کړئ.
  • Thunderbird کې د پیغامونو تسلسل څرنګوالی تنظیم کړئ.
  • Thunderbird کې د پیغامونو لیکلو لپاره نمونې وار له مخې جوړې کړئ تر څو اړ نه وئ چې ټول برېښنالیک له سره ولیکئ.
• د انباکس (inbox) تشولو لپاره Cory Doctorow لخوا وړاندې شوي لارښوونې ولولئ.

خپل میل باکس (mailbox) بیک-اپ کړئ

• د POP3 په مرسته د Thunderbird په کارولو سره خپل برېښنالیک له سرور څخه خوندي ډیوایس ته بېک-آپ کړئ (تاسوته به آپشن درکړل شي چې سرور کې له mail څخه ووځئ او له بلې الکترونیکي وسېلې څخه لاسرسۍ ورته ومومئ.
• د اکاونټونو، پیغامونو، آدرسونو او تنظیماتو په شمول د Thunderbird profile بېک-اپ کولو طریقه زده کړئ.
• د import tool په مرسته د بېک-آپ شوي Thunderbird profile د ریکوري طریقه زده کړئ.

د فیشینګ (phishing) او مالویر (malware) پر وړاندې ځان خوندي کړئ

• دا مو عادت وګرځوئ چې هغه برېښنالیکونو ته په ځیر او احتیاط سره برخورد وکړئ چې تاسو د یو عمل ترسره کولو لپاره اړ باسي او یاهم ستاسو له احساساتو په ګته اخیستنې سره تاسې مجبوروي چې د ایمیل لارښوونې سره سم اقدام وکړئ ، ځکه دا کېدا شي د هکرانو یا بریدګرو لخوا پلان شوی وي او تاسې دېته مجبور کړي چې ایمیل سره مل کوم اتچټمنټ (ضمیمه) ډاونلود کړئ او یا هم خپل د log-in مالومات په کوم ناپیژانده پاڼه کې داخل کړئ.

[عمده ټکی] د end-to-end encryption په مرسته خپل برېښنالیک خوندي کړئ

• د لاندې اسبابو کارولو په مرسته خپل د ایمیل پیغامونه (مسېجونه) له OpenPGP سره انکرېپټ او لاسلیک کړئ:
  • Thunderbird (د Windows, Linux, macOS, Android لپاره)
  • K-9 Mail او OpenKeychain ( لپاره Android)
    • د K-9 Mail website اړوند لارښود ولولئ.
  • Mailvelope (Chrome/Chromium, Firefox, Edge لپاره)
• د ایمیل هغه خدمات وازمایئ چې انکرېپشن آپشن لري
  • پروتون مېل-Proton Mail
    • یادونه: که مخاطب د Proton Mail کاروونکی نه وي، انکرېپتول په اوتومات ډول نه ترسره کېږي. په دې حالت کې تاسې باید مخاطب لپاره یو پاسورډ وټاکئ یا د انکرېپټولو عامه کیلي ورسره تبادله کړئ.
  • مېل فېنس-Mailfence
    • یادونه: د Mailfence انکرېپشن هم په اوتومات ډول نه ترسره کېږي. تاسې کولای شئ د ترلاسه کوونکي لپاره یو پاسورډ وټاکئ یا د کوډ کولو عامه کیلي د ایمیل مخاطب سره تبادله کړئ.

[مهم ټکی] د برېښنالیک د محتوا ورهاخوا: د برېښنالیک د سرلیک لوستلو سره ځان عادت کړئ

• د CIRCL وېبپاڼې لارښود په مرسته، د برېښنالیک خامو پیغامونو د لیدلو او استخراج څرنګوالی زده کړئ..
• د برېښنالیک سرلیکونو تحلیل کول زده کړئ. رسنۍ او مدني ټولنو لپاره د پېښو ته د امادګي اړوند د Internews لارښود؛ د ۲۰۲۳ کال د ۶۰مې پاڼې اړوند برخه.