خپل Mac کمپیوټر خوندي کړئ

Updated25 June 2024

که Mac کاروئ، ممکن دا مو اورېدلې وي چې Mac کمپیوټرونه د نورو وسایلو په پرتله خوندي دي. خو دا تل ریښتیا نه‌وي. خونديتوب په دې پورې تړلی دی، چې موږ خپل وسایل او هغه سافټویرونه چې هر وخت زیانمنېدای شي؛ څنګه کاروو. د دې لارښود ګامونه تعقیب کړئ؛ ترڅو خپله وسیله خوندي کړئ او وخت په وخت د دې تنظیمات وڅارئ؛ ترڅو ډاډ ترلاسه کړئ چې کوم څه نه دي بدل شوي.

د خپلې وسیلې د عملیاتي سیسټم (آپېرېټېنګ سیستم) وروستۍ نسخه وکاروئ

• د سافټویرونو د ابډېټ لپاره د باور وړ ځایونه، لکه خپل کور یا دفتر وکاروئ، نه د انټرنېټ مرکز یا کافي شاپونه.
• وروستۍ نسخې ته د عملیاتي سیسټم ابډېټ کېدل ممکن څو ځلې سافټویر ډاونلوډ او د کمپیوټر بیا چالانول درنه وغواړي. له همدې کبله، خپل کمپیوټر په داسې وخت کې اپډيټ کړئ چې د کاراخیستلو اړتیا مو ورته نه وي.
• له ابډېټ وروسته بیا وګورئ، چې آیا نورې برخې ابډېټ ته اړتیا لري که نه.
• که د MacOS وروستۍ نسخه مو په وسیله کې نشي کارېدلی، نو غوره ده چې نوې وسیله واخلئ.
  • دلته وروستۍ ورژن کتلی شی.

      - همدارنګه، د [endoflife.date page for
        macOS](https://endoflife.date/macos) پاڼې له لارې تاسو کتلی شی چې
        آیا ستاسو د macOS ورژن وروستۍ نسخه ده او که نه.

  • خپلMac کې له نصب شوي نسخې یا ورژن سره یې پرتله کړئ .
  • خپل operating system آپدیټ کړئ.
  • خپل Mac سېټېنګ داسې تنظیم کړئ چې په خپله ځان اپدېټ کړي .
• د دې لپاره چې ابډېټ په بشپړه توګه ترسره شي، د کمپیوټر د بیاچالانېد (ریسټارټ) غوښتنې سره سم عمل وکړئ.

یادونې

• دې عنوان لاندې لارښوونې ولولئ: که مو کمپیوټر د انسټالېشن لپاره کافي اندازه ځای (زېرمتون یا ستوریج) نلري، څه باید وکړو.
• د macOS د زړو ماډلو د آپدېټ کولو لارښود وګورئ.

د Lockdown Mode فعالول

په کلکه سپارښتنه کوو چې په خپل Mac کمپیوټر کې Lockdown Mode فعال کړئ دا چاره مو وسیله ډېره خوندي کوي او ممکن د وسیلې په کارولو کې هېڅ بدلون یا ډېر لږ بدلون رامنځته کړي.

د باور وړ سرچینو څخه اپلیکیشنونه وکاروئ

• اپلیکیشنونه یوازې له App Store څخه انسټال کړئ.
• یوازې له App Store څخه اپلېکېشنونه ته اجازه ورکړئ چې ډاونلود شي؛ خو که د علاقه وړ اپلېکېشن په څرنګوالي باندې پوه یاست او په آپ-ستور کې نه ترلاسه کیږي، بیا سمه ده چې له بل باورې سټور څخه یې ډاونلود کړئ.
• دلته وګورئ چې څنګه کولای شو چې د لنډ مهال لپاره پرته له سیکیوریټي سیټینګ څخه هغه اپلېکېشنونه ډاونلود کړو چې مونږ باور پرې لرو.

غیرضروري اپلیکیشنونه له وسیلې لرې کړئ

• له Mac کمپیوټر څخه غیرضروري اپلېکېشنونه څنګه لرې کړو.
• یادونه: د Mac له مخکې څخه نصب شوو اپلیکیشنونو (Safari یا iTunes) حذفول سخت او له خطر سره مل وي.

هغه اپلیکیشنونه وکاروئ چې د محرمو مالوماتو ساټلو لپاره آسانتیاوې لري

• د ویب د لټون لپاره Firefox وکاروئ.
• خپل ایمیل د Thunderbird په مرسته ولولئ.
• د Mac لپاره وړیا او د خلاصې سرچینې لرونکي سافټویرونه وکاروئخپل Mac کمپیوټر لپاره هر ډول اړتیاوې له وړیا او د Open Source سافټویر څخه لاسته راوړئ. که غواړئ پوه شئ چې یو اپلیکیشن باید وکاروئ که نه، د ډیجېټلي خوندیتوب صندوق څنګه زمونږ هغه سپارښتنې غوره کوي چې مونږ یې وړاندیز کوو برخه ولولئ.

د اپلیکیشن اجازه‌لیکونه دقیق ولولئ

• د ټولو اپلیکیشنونو اجازې یوه-یوه وڅېړئ او ډاډ ترلاسه کړئ، چې یوازې هغه اپلیکیشنونه یې فعال کړي چې تاسو یې کاروئ. لاندې اجازې ډېر ځله د بریدګرو لخوا کارول کېږي: ځای (Location)، انځورونه (Photos)، اړیکې (Contacts)، مهالوېش (Calendar)، مایکروفون، کامره، او د کارونې راپورونه (usage logs).
• Mac کمپیوټر کې د پرای-ویسي خوندي ساتلو لارښود کې د «هغه شخصي مالومات خوندي کړئ چې له یو اپلېکېشن سره یې شریکوی» برخه ته مراجعه وکړئ.

د ځای (لوکشن) خدمات بند کړئ او تاریخچه (هېسټوري) پاکه کړئ

• د موقعیت خدمتونه (لوکشن ښودلو خدمتونه) که د ټولې وسیلې لپاره وي یا یوازې د ځانګړو اپلیکیشنونو لپاره بندول یې عادت وګرځوئ.
• خپل د لوکشن هېسټوري (د ثبت شویو موقعیتونو لست) په منظمه توګه ګورئ او پاکوئ.
• د لوکشن خدمات په بشپړ ډول یا یوازې د ځانګړو اپلیکیشنونو لپاره څنګه بندولی شئ.
• که ګوګل مپ (نقشه) کاروئ نو په منظم ډول خپل د لوکېشن هېسټوري په کې څارئ. که غواړئ چې د خپلو لوکشنونو (موقعیتونو) پخوانۍ تاریخچه (هېسټوري) پاکه کړئ او همدارنګه د گوگل سېټنګ داسې تنظیم کړئ چې ستاسو لوکشن ثبت نه کړي، د ستاسو د ګوګل نقشه (مپ) ټایم لاین and your Maps activity لارښوونې وګورئ.

په خپلو وسیلو کې د یوزر (کاروونکي) بیل اکاونټونه جوړ کړئ

• په وسیله کې له یو څخه زیات اکاونټونه جوړ کړئ، چې یو د "اداري (اډمېن-admin) " او نور د " عادي (standard) " اکاونټ په توګه کار ترې واخلئ.
  • د اډمېن اکاونټ ته باید یوازې تاسې لاسرسی ولرئ.
  • عادي یا ستاندرد اکاونټ باید ټولو اپلیکیشنونو، فایلونو یا تنظیماتو ته لاسرسی ونه لري.
• عادي یا استاندرد اکاونټ خپل ورځني کارونو لپاره وکاروئ:
  • اډمېن اکاونټ یوازې هغه وخت وکاروئ، کله چې د سافټویر د نصبولو په څېر د وسیلې خوندیتوب پورې اړوند بدلونونه غواړئ.
  • د ورځني کار لپاره د عادي (ستاندرد) اکاونټ کارول د زیان رسوونکي سافټویر له بریدونو څخه د وسیلې د خوندي ساتلو امکانات زیاتوي.
  • کله چې له سرحدونو څخه تېرېږئ، "د سفر اکاونټ" پرانیستل درسره مرسته کولی شي، ترڅو مو حساس فایلونه پټ وساتل شي. دا نو تاسو وارزوئ ، چې آیا سرحدي چارواکي به مو وسیله جدي وپلټي په موخه ضبط کړي او که یوازې د لنډې کتنې لپاره به له ستاسو اخلي؟ که ډېره پلټنه نه کوي، د عادي اکاونټ په کارولو سره د امکان وړ انکار زمینه برابره کړئ.
• Lپه Mac کمپیوټر کې خپل یوزر اکاونټ اضافه کولی شئ.

له وسیلې سره مو تړلي غیر ضروروي اکاونټونه لرې کړئ

• غیرضروري اکاونټونه څنګه حذفولی شو.

له وسیلې سره تړلي اکاونټونه خوندي کړئ

• نور مالومات د آپل (Apple) آی-ډي او پسورډ خوندي ساتلو لپاره د آپل لارښود وګورئ؛ او په ځانګړي توګه، پیاوړۍ پسورډ جوړ کړئ او دوه پړاویز تصدیق (2FA)فعال کړئ او خپل آپل آی-ډی اکاونټ هیچا سره مه شریکوئ.
• دلته به دا ولولئ چې د خپلې الکترونیکي وسیلې(ډیوایس) لېست څنګه کتلئ شو او څنګه پوهېدلی شو چې نور کوم ډیوایسونه زمونږ آپل آی-ډي سره نښلېدلي دي.
• همدارنګه زمونږ لارښود د ټولنیزو رسنیو اکاونټونه تر عنوان لاندې ولولئ ترڅو هغه نور اکاونټونه وڅېړئ چې له وسیلې سره مو تړلي وي.
• که کوم مشکوک فعالیت ولیدل شي (لکه: هغه وسیلې چې نور ستاسې په کنټرول کې نه دي)، د خپل حساب د فعالیت عکس یا سکرین شاټواخلئ.
• که فکر کوئ چې ستاسو آپل آی-ډي تر ګواښ لاندې ده نو د آپل لخوا دغه ګامونه تعقیب کړئ.

د یوزر اکاونټونه او کمپیوټر د قوي پاسفریز (passphrase) په مرسته خوندي کړئ

• یو اوږد پاسفریز وکاروئ چې لږ تر لږه ۱۶ کرکټرونه ولري؛ لنډ پاسورډ یا PIN مه کاروئ.
• د اوتوماتیک لاګېن (اکاونټ ته ننوتل) آپشن غیرفعال کړئ.
• په Mac کمپیوټر کې د لاګېن (اکاونټ ته د ننوتلو) پسورډ څنګه بدلولی شو.
• ډاډ ترلاسه کړئ چې د FileVault سویچ فعال وي .
• د وسیلې د پرانیستلو لپاره د ګوتې نښان کارول مو د جبر له لارې ستاسو پر ضد کارېدی شي؛ نو مهرباني وکړئ پرته له دې، چې کوم عذر ولري؛ د Mac لپټاپ لپاره Touch ID مه‌کاروئ.
  • که مو مخکې د خپلې ګوتې نښان ثبت کړی وي، لرې یې کړئ.
  • پهMac کمپیوټر کې د Touch ID څنګه کارول کیږياو د لېنک په کېکاږلو هلته به ولولئ چې فینګر پرېنټ (د ګوټې نښې) څنګه حذفېدلی شي.

خپل سکرین د کلپ او غیرمتحرک (سلیپ-sleep) حالت ته تنظیم کړئ

• وروسته له دې چې کار مو خلاص شو، سکرین مو داسې اعیار کړئ چې له لږ ځڼډ وروسته خپله خاموش شي (په ۵ دقیقو کې).
• څنګه خپل کمپیوټر داسې اعیار کړو چې کله له سلیپ موډ یا سکرین saver حالت څخه راګرځي، مخکې له بلېدو لومړۍ د پسورډ غوښتنه درنه وکړي.

تاسو یې وټاکئ چې کوم شیان باید په قلف شوي سکرین کې د ښکارېدو وړ وي

کله چې ستاسو کمپیوټر د لاک (قفل) په حالت کې وي، څنګه کولی شو چې سکرین باندې د خبرتیاوو (نوټېفېکېشن) راڅرګندېدلو مخه ونیسو:

• په Mac کمپیوټر کې د نوټيفېکېشن د تنظیم لارښود ولولئ او وګورئ کله چې ستاسو کمپیوټر د سلیپ (sleep) یا قفل (lock) په حالت کې وي، څنګه کولای شو سکرین باندې د نوټيفېکېشن د څرګندېدلو مخه ونیسو.
• د نوټيفېکېشن سېټېنګ ته د ورتلو بله لار د Control Centre له لارې د کمپیوټر فوکس فعالولو طریقه لکه «مزاحمت مه کوئ» (Do Not Disturb) ده.
• د ځانګړو اپلیکیشنونو یا وېبپاڼو لپاره خبرتیاوې بند کړئ د دې.

غږیز کنټرول (وایس کنټرول) غیر فعال کړئ

• د Siri خاموشولو طریق زده کړئ.
• په Mac کمپیوټر کې د Siri لخوا غوښتنې او د املاء هېسټوري (تاریخچه) څنګه حذفولی شو.
• که تاسې بارو لرئ چې د غږیز کنټرول (وایس-کنترول) کارونې ګټې یې د لویو خطرونو په پرتله زیاتې دي نو د محرمیت یا پرای-ویسي فلټرونو اړوند د Security Planner لارښود حتمن ولولئ.

د فزیکي خوندیتوب فلټر وکاروئ، ترڅو مو بل څوک سکرین ونه ویني

• د نورو معلوماتو لپاره د محرمیت یا پرای-ویسي فلټرونو اړوند د Security Planner لارښود ته مراجعه وکړئ.

د کېمرې پوښ وکاروئ

• لومړی، وګورئ چې په وسیله کې مو کېمرې چیرته دي. که مو پلګ‌این کېمره کارولې وي یا مو وسیله جوړښتي کېمره (له کمپنۍ لخوا نصب شوي کمره) ولري، د هغې موقعیت پیدا کړئ.
• کېمره لپاره یو ساده پوښ جوړ کړئ: په کېمره باندې یو کوچنی چسپ لرونکې پټۍ ولګوئ او کله چې ورته اړتیا لرئ، لرې یې کړئ. پټۍ د سټیکر په پرتله غوره ده؛ ځکه چې منځنۍ برخه یې چسپ نه لري، او لینز مو نه خرابوي.
• یا د خپل خوښې پلورنځي کې د خپل کمپیوټر ماډل لپاره د "webcam privacy cover thin slide" پلټنه وکړئ، ترڅو د خپل کمپیوټر لپاره مناسب پوښ ومومئ.
• تاسو کولی شئ چې ځانګړو اپلیکیشنونو لپاره د خپلې کامرې لاسرسی بند کړئ.
• تاسو کولی شئ چې په Mac کمپیوټر کې، د کمپنۍ لخوا نصب شوي کېمره په بشپړه توګه غیر فعاله کړئ. د دې چارې لپاره: تنظیماتو ته لاړ شئ > Screen Time > Content & Privacy، د Content & Privacy بټن فعاله کړئ، App Restrictions کلیک کړئ، د Allow Camera غوراوی بند کړئ او Done کلیک کړئ. د نورو معلوماتو لپاره د Mac کمپیوټر په سکرین-ټایم باندې د آپلېکېشن او د محدودیتونو د لګولو (App & Feature Restrictions settings) اړوند لارښود و ګورئ.

هغه اړیکې بندې کړئ، چې نه یې کاروئ

• د شپې لخوا خپل کمپیوټر به بشپړ توګه بند (power off) کړئ.
• دا مو عادت وګرځوئ، چې وای‌فای، بلوتوث یا د شبکې شریکولو خدمات بند وساتئ او یوازې هغه مهال یې فعال کړئ، چې اړتیا مو ورته وي.
  • ډاډ ترلاسه کړئ چې بلوتوث بند دی.
  • ډاډ ترلاسه کړئ چې وای-فای مو بند دی.
• پر Mac کمپیوټر د وای-فای سمبول (icon) پېژندلو لپاره، مربوطه لارښود وګورئ.
• لارښوونې تعقیب کړئ ترڅو د "Sharing" سیسټم Preferences کړکۍ ته لاړ شئ او ډاډ ترلاسه کړئ چې د "Internet Sharing" چک باکس مو غیر فعال (Unchecked) دی..

الکترونیکي وسیله کې مو د وای فای ثبت شوې شبکې پاکې کړئ

• د شبکې نومونه او پاسورډونه د شبکو په لیست کې د ساتلو پر ځای په خپل پاسورډ منیژرکې وساتئ.
• که مو شبکې د وسیلې په لیست کې خوندي کړې وي، ډاډ ترلاسه کړئ چې:
  • هغو انترنېټې شبکې چې تاسو یې خپل کمپیوټر کې ثبت (save) کوئ، په اتوماتیک توګه خپل ډيوایس مه نښلوئ. د خپل کمپیوټر په wifi settingsکې د پېژندل شویو انترنېټې شبکو به لېست باندې کرسر (cursor) راولئ، د آپشن بټن کېکاږئ او Auto-Join غیرفعال (uncheck) کړئ.
  • هغه شبکې چې نور یې نه کاروئ؛ په منظمه توګه یې هېرول خپل عادت وګرځوئ. زېرمه شوي وای فای انترنتي شبکې څنګه حذفولی شو برخه ولولئ چې څنګه د وای‌فای شبکې ډېلیټ کولی شو.

هغه شریکونې بندې کړئ، چې نه یې کاروئ

• AirDrop خاموش کړئ.
  • که تاسو پریکړه کوئ چې AirDrop د خپلو اړیکو سره وکاروئ، نو د AirDrop څنګ ته پر غشي (arrow)کلیک وکړئ او بیا Contacts Only (یوازې اړیکې) وټاکئ. ډاډ ترلاسه کړئ چې له خپلې اړیکو لیست څخه هغه کسان لرې کړئ چې نه غواړئ معلومات ورسره شریک کړئ.
• د Mac کمپیوټر د Sharing تنظیماتو په هکله لارښود وګورئ. بیا ټول هغه خدمتونه چې تاسو یې نه غواړئ، Un-check کړئ او هغه خدمتونه چې تاسو ته اړین وي (لکه د سکرین شریکول، پرنټر شریکول یا د میوزیک لپاره د میډیا شریکول) د هغوی د تنظیم او مدیریت آپشنونه مرور کړئ.

خوندي دېوال (Firewall) فایروال وکاروئ

• څنګه په Mac کې د خوندیتوب دیوال (فایروال-Firewall) په مرسته ناپېژنده انترنېټي اړیکي بلاکولی شئ.
• د خپل کمپیوټر خوندیتوب د زیاتولو لپاره "Stealth Mode" فعال کړئ. نور مالوماتو لپاره په macOS کې د Stealth Mode کارولو رسمي لارښود وګورئ.

د خوندیتوب نورې سپارښتنې

• په System Preferences > Spotlight > Search Results کې، لږ تر لږه "Contacts," "Events & Reminders," "Mail & Messages," او "Siri Suggestions" غیر فعال کړئ.
• په System Preferences > Spotlight > Privacy کې هغه حساس فولډرونه اضافه کړئ، چې نه غواړئ Spotlight یې Apple ته ورکړي.
• macOS لپاره د خوندیتوب او محرمیت نورې سپارښتنې.

د لوړې کچې سپارښتنه: معلومه کړئ چې آیا وسیله مو له اجازې پرته د بل چا لخوا کارول شوې ده (ساده فورنسیک)

• running processes, programs launching at startup, network connections او kernel extensions.
• د Objective-See.com له لوري د OverSight، BlockBlock، او KnockKnock وسایلو د نصبولو په اړه غور وکړئ..
  • د دغه خدمت نور وسایل، لکه LuLu، DoNotDisturb، RansomWhere?، او ReiKey هم ګټور تمامېدای شي.
• که مو Mac د Apple T2 Security Chip سره وي، ډاډ ترلاسه کړئ چې د "Secure Boot" تنظیم د "Full Security" لپاره تنظیم شوی دی.
• که Mac مو Apple Silicon سره کاروئ، د خوندیتوب تنظیمات (سیکیوریتی سېټېنګ) سره آشنا شئ تر څو ډاډ ترلاسه کړئ چې ستاسو د ډیوایس خوندیتوب (سیکوریټي) پالیسی له Full Security لپاره اعیاره شوي ده.
• که شک لرئ، چې الکترونیکي وسیله مو زیانمنه شوې ده، د Digital First Aid Kit لارښودMy device is acting suspiciously تعقیب کړئ.